W potocznym rozumieniu „wydziedziczenie” utożsamiamy często z nieuwzględnieniem w testamencie. Czy sporządzenie testamentu przez spadkodawcę z powołaniem do spadku  tylko jednego spadkobiercy oznacza wydziedziczenie pozostałych?

Na tak postawione pytanie należy jednak odpowiedzieć przecząco. Kodeks cywilny wiąże bowiem wydziedziczenie z pozbawieniem spadkobierców wydziedziczonych prawa do zachowku.

Czy każdy ze spadkobierców może zostać wydziedziczony?

Wydziedziczenie wiąże się z pozbawieniem spadkobierców wydziedziczonych prawa do zachowku. Z tego też względu wydziedziczyć można jedynie osoby, którym to prawo do zachowku przysługuje.

Będą to zatem:

• zstępni,
• małżonek,
• rodzice.

W jaki sposób wydziedziczyć spadkobiercę?

Art. 1008 k.c. stanowi, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie). Powyższe oznacza, że wydziedziczyć można jedynie w testamencie.

Wydziedziczenie jest skuteczne, jeżeli zostało dokonane w ważnie sporządzonym testamencie. Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu (art. 1009 k.c.).

Skuteczność wydziedziczenia wymaga, wskazania przez spadkodawcę w testamencie powodu wydziedziczenia, należącego do jednej z przyczyn zawartych w zamkniętym katalogu z art. 1008 k.c., jak i rzeczywistego istnienia wskazanych przez spadkodawcę okoliczności. Oświadczenie o wydziedziczeniu powinno również w sposób jasny wskazywać osobę, którą spadkodawca wydziedzicza.

W orzecznictwie ugruntowany został pogląd, że spadkodawca w treści testamentu winien opisać przykłady zachowania lub czynności uprawnionego do zachowku bądź ich brak, które w jego ocenie pozbawiły go udziału w spadku. Testament niezawierający żadnych zarzutów pod adresem uprawnionego do zachowku czy też opisów jego nagannych postępowań, nie może stanowić skutecznej podstawy do wydziedziczenia.

Testament niezawierający żadnych zarzutów pod adresem uprawnionego do zachowku czy też opisów jego nagannych postępowań, nie może stanowić skutecznej podstawy do wydziedziczenia. Samo posłużenie się przez spadkodawcę sformułowaniem, że uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełniał obowiązków rodzinnych, bez wskazania rodzaju obowiązków, nie jest wystarczające, aby uznać, że doszło do skutecznego wydziedziczenia (tak Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 13 stycznia 2011 roku, I ACa 1021/10).

Jakie są przyczyny wydziedziczenia spadkobiercy?

Art. 1008 k.c. przewiduje trzy przesłanki, które umożliwiają pozbawienie spadkobierców prawa do zachowku (wydziedziczenie). Dotyczą one zachowania uprawnionego do zachowku, który:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Za przykład tego rodzaju zachowania można podać np.: nadużywanie środków odurzających, znęcanie się nad osobami bliskimi, handel narkotykami.
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Do ziszczenia się niniejszej przesłanki nie jest wymagane prawomocne skazanie uprawnionego do zachowku. Sąd cywilny czyni własne ustalenia w tym zakresie w toku postępowania);
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (np.: obowiązek opieki nad starszą osobą, obowiązek alimentacyjny).

Skutki wydziedziczenia w odniesieniu do zstępnych wydziedziczonego

W przypadku wydziedziczenia spadkobiercy pamiętać należy o tym, że skutki prawne wydziedziczenia nie dotyczą jego zstępnych. Gdy zatem wydziedziczysz syna, który posiada dwójkę dzieci, wnuki wchodzą w jego miejsce i nabywają prawo do zachowku.

A co z przebaczeniem…?

Art. 1010 k.c. wskazuje, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej, może więc ono nastąpić także w formie dorozumianej. Koniecznym jest jednak, aby z zachowania spadkodawcy udzielającego przebaczenia wynikało, że zmierza on do anulowania skutków dokonanego wydziedziczenia. Wola przebaczenia powinna jednak wynikać jednoznacznie przynajmniej z okoliczności towarzyszących oświadczeniu spadkodawcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu I Wydział Cywilny z dnia 22 września 2022 roku, sygn. akt I ACa 887/21).

Jeśli potrzebujesz porady w powyższym zakresie, skontaktuj się ze mną przez formularz znajdujący się w zakładce Kontakt, telefonicznie lub mailowo.