Czym jest zachowek?

Zachowek jest uprawnieniem przysługującym pominiętemu przy dziedziczeniu spadkobiercy do żądania wypłaty części spadku po zmarłej osobie.

Instytucja ta ma na celu ochronę interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy przed krzywdzącym je rozrządzeniem przez niego majątkiem na wypadek śmierci. Zachowek przysługuje osobie, która dziedziczyłaby z ustawy po danym spadkobiercy.

W art. 991 § 1 k.c. został wymieniony krąg osób, którym przysługuje prawo do zachowku. Są to:

• zstępni,
• małżonek,
• rodzice.

We wpisie tym postaram się przybliżyć jak postąpić, by uniknąć płacenia zachowku.

W jakiej wysokości przysługuje zachowek?

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.

Przykład: Ojciec pozostawił po sobie testament, w którym do całego spadku powołał córkę. Do spadku wchodzi jedynie nieruchomość o wartości 1.200.000 zł. Oprócz córki, spadkobiercami, którzy dziedziczyliby na podstawie ustawy jest żona oraz pełnoletni syn, którzy nie zostali wydziedziczeni.

W przypadku dziedziczenia z ustawy, każdemu z nich przypadałby udział 1/3 w majątku spadkowym. Z uwagi na to, że do całego spadku została powołana córka, synowi oraz żonie z tytułu zachowku przysługuje połowa wartości tego udziału (1/2 z 1/3), a więc 1/6. W związku z powyższym, każdemu z nich przysługuje roszczenie o zapłatę zachowku w wysokości 200.000 zł.

Jak uniknąć płacenia zachowku?

1. Umowa dożywocia

W swojej praktyce adwokackiej często spotykam się z sytuacją, że spadkodawca w ramach podziękowania za pomoc czy opiekę chce przenieść na osobę pomagającą własność nieruchomości. Mamy wtedy dwie możliwości: możliwości: umowa darowizny, bądź umowa dożywocia.

Umowa dożywocia uregulowana została w art. 908 k.c. zgodnie z którym jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (tj. umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczyć mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

W przypadku zawarcia umowy dożywocia zachowek nie będzie przysługiwał spadkobiercom ustawowym.  Inna sytuacja pojawia się w sytuacji umowy darowizny, która nie odnosi takiego skutku.

2. Wydziedziczenie

O wydziedziczeniu była już mowa w poprzednim wpisie, do którego Państwa odsyłam. Omówiłam tym przyczyny wydziedziczenia oraz sposób w jaki można tego dokonać. Na potrzeby niniejszego artykułu wskazać należy, że wydziedziczenie skutkuje tym, że określoną osobę pozbawia się nie tylko prawa do majątku, co jeszcze prawa do ubiegania się o zachowek.

3. Zrzeczenie się dziedziczenia

Spadkobierca ustawowy może także zawrzeć ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia.

Tego rodzaju zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, że spadkobierca (oraz jego zstępni) zostają wyłączeni od dziedziczenia tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku. Powyższe powoduje także to, że nie można ubiegać się o zapłatę zachowku.

4. Niegodność dziedziczenia

Uznanie za niegodnego dziedziczenia następuje już po śmierci spadkodawcy. Jeżeli spadkobierca zostanie uznany przez Sąd za niegodnego dziedziczenia, traci on prawo do ubiegania się o zapłatę zachowku.

Zgodnie z art. 928 § 1 k.c. spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, jeżeli:

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
• uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
• uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Jaki jest termin na ubieganie się o zachowek?

Roszczenie uprawnionego o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. W przypadku upływu tego terminu można powoływać się na zarzut przedawnienia, który w takiej sytuacji również pozwala uniknąć płacenia zachowku.

Jeżeli masz pytania dotyczące zachowku, skontaktuj się ze mną telefonicznie bądź w wiadomości e-mail.