Wyobraź sobie, że Anna od dawna marzy o rasowym kocie. Każdy grosz odkłada na ten cel, aż w końcu udaje jej się uzbierać potrzebną kwotę. Pewnego wieczoru wraca do domu i zastaje w swoim mieszkaniu znajomego, który przeszukuje jej portfel. Widzi, jak sięga po jej oszczędności. Nagle, pod wpływem impulsu Anna chwyta za nóż kuchenny i grozi złodziejowi. Dochodzi do szarpaniny – Anna wymachuje nożem, próbując odzyskać swoje pieniądze. Po chwili na podłodze leży ranny mężczyzna – ma poważne obrażenia brzucha, szyi i głowy.
Czy w tej sytuacji Anna działała w ramach obrony koniecznej? A może przekroczyła jej granice i teraz sama stanie przed sądem?
Definicja obrony koniecznej
Obrona konieczna to działanie podjęte w celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na dobro chronione prawem – takie jak np. życie, zdrowie czy mienie. Polskie prawo przewiduje, że osoba zaatakowana ma prawo się bronić, o ile sposób jej obrony jest konieczny i proporcjonalny do zagrożenia.
Wyróżnia się następujące elementy obrony koniecznej: zamach (bezpośredni, bezprawny, rzeczywisty) oraz obronę (która musi być konieczna i współmierna do niebezpieczeństwa zamachu).
Dla zaistnienia obrony koniecznej koniecznym jest, aby sprawca działał z zamiarem obrony bezpośrednio zaatakowanego dobra prawnego. Wszelkie działania przedsięwzięte w celu odwzajemnienia krzywd doznanych uprzednio […] nie mają charakteru obronnego. Niezbędnym, podmiotowym elementem obrony koniecznej jest działanie z woli obrony, a nie z woli odwetu. Niezbędnym elementem podmiotowym obrony koniecznej jest, aby akcja broniącego się wynikała ze świadomości, że odpiera on zamach i podyktowana była wolą obrony. Ten podmiotowy element działania w obronie koniecznej ułatwia rozgraniczenie rzeczywistych działań obronnych od społecznie negatywnych aktów zemsty, samosądu lub chuligaństwa (wyrok SN z dnia 19 lutego 1997 r., IV KKN 292/96, Prok. i Pr.-wkł. 1997, nr 7-8, poz. 1; por. też wyrok SN z dnia 30 grudnia 1972 r., Rw 1312/72, OSNKW 1973, nr 5, poz. 69)
Przekroczenie granic obrony koniecznej
Gdzie kończy się prawo do obrony, a zaczyna odpowiedzialność karna? Przekroczenie granic obrony koniecznej zachodzi, gdy sposób działania osoby broniącej się jest niewspółmierny do stopnia zagrożenia.
W sprawie Anny sąd uznał, że użycie noża wobec nieuzbrojonego napastnika było nieproporcjonalne, a tym samym Anna przekroczyła granice obrony koniecznej. Szarpanina doprowadziła bowiem do poważnych obrażeń, które stanowiły zagrożenie dla życia złodzieja.
Konsekwencje prawne
Przekroczenie granic obrony koniecznej może skutkować odpowiedzialnością karną. Jednak prawo przewiduje możliwość złagodzenia kary lub nawet odstąpienia od jej wymierzenia.
Granica między obroną konieczną a jej przekroczeniem jest cienka. Każda sytuacja wymaga indywidualnej analizy, a decyzja o podjęciu działań obronnych powinna być przemyślana i adekwatna do zagrożenia.
A jeśli masz więcej pytań dotyczących obrony koniecznej, zapraszam do kontaktu.